Zakaz konkurencji w umowach z programistami cz.1

Umowa B2B: czy można zakazać konkurencji w trakcie i po ustaniu obowiązywania umowy?

Postanowienia umowy dotyczące zakazu konkurencji to jedne z najczęściej stosowanych klauzul w umowach współpracy pomiędzy software housami a programistami prowadzącymi działalność gospodarczą, rodzące liczne problemy prawne. Stąd też niniejszy artykuł ma przybliżyć tematykę zakazu konkurencji oraz wskazać, czy takie postanowienia są dozwolone.

Nie ma wątpliwości, iż klauzulę o zakazie konkurencji można stosować nie tylko w umowach o pracę, ale również w umowach cywilnoprawnych, w tym umowach B2B (business-to-business) tj.pomiędzy przedsiębiorcami, w trakcie trwania umowy.

Przede wszystkim jest to związane z istniejącą w prawie polskim zasadą swobody umów, która to znalazła uregulowanie w przepisie art. 353¹ Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania. Pamiętać jednak należy o tym, iż zasada swobody umów nie jest bezwzględna. Co to oznacza dla przedsiębiorców podpisujących umowę? Przede wszystkim to, iż postanowienia zawarte w umowie nie mogą się przeciwstawiać, po pierwsze naturze stosunku prawnego (tj. konieczność przestrzegania kluczowych zasad umowy, czyli takich, które decydują o istocie i charakterze zobowiązania oraz dochowanie obowiązku konstrukcji umowy uwzględniającej jej charakterystyczne elementy), po drugie ustawom (tj. zgodność z przepisami bezwzględnie obowiązującymi) oraz po trzecie zasadom współżycia społecznego (tj. przestrzeganie zasad słuszności, które to nie sposób określić w katalogu zamkniętym).

W niniejszym artykule skupimy się na analizie możliwości zastrzeżenia klauzuli o zakazie konkurencji w umowie B2B, zwłaszcza po ustaniu obowiązywania takiej umowy. Zanim to jednak nastąpi, wpierw należy wskazać, czym jest ów zakaz konkurencji.

Zakaz konkurencji uregulowany został w art. 101¹ – 101⁴ Kodeksu pracy. W przepisach tych przewidziano możliwość zawarcia umowy o zakazie konkurencji pomiędzy pracodawcą, a pracownikiem. W tym miejscu przytoczenia wymaga zwłaszcza przepis art. 101¹. § 1 Kodeksu pracy, w którym to wskazano, iż zgodnie z treścią umowy o zakazie konkurencji pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej – (czym dokładnie jest działalność konkurencyjna i jak ją określić w umowie, opisane zostanie w cz. 2 artykułu) – wobec pracodawcy, ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność, przez okres wskazany w tejże umowie. Natomiast w przepisie art. 101² § 1 Kodeksu pracy wskazano, iż powyżej przytoczony przepis stosuje się odpowiednio, gdy pracodawca i pracownik zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. Jednak wskazać tu należy, że zakaz konkurencji po ustaniu umowy o pracę jest zastrzeżony skutecznie wyłącznie wtedy, gdy pracodawca zapłaci pracownikowi stosowne odszkodowanie z tego tytułu. Zakaz konkurencji, przestaje obowiązywać, w razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania, które nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy.

Tak jak wspomniano na wstępie artykułu, przedsiębiorcy z całą pewnością mogą stosować klauzulę zakazującą działań konkurencyjnych w umowach B2B w trakcie jej obowiązywania. Wątpliwość wzbudza okoliczność, czy można w umowie cywilnoprawnej (np. współpracy, zlecenia, dzieło), w tym umowie B2B, zamieścić klauzulę zakazującą konkurencji już po upływie obowiązywania takowej umowy, a jeżeli tak, czy za przestrzeganie tego zakazu istnieje obowiązek zapłaty odszkodowania. W doktrynie reprezentowane są bowiem dwie przeciwne linie orzecznicze.

W pierwszej z nich, której prekursorem jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2003 r., w sprawie o sygn. akt: III CKN 579/01 Sąd niejako zastosował zasady z przepisów Kodeksu pracy do umów cywilnoprawnych. Sąd Najwyższy orzekł, że jeżeli klauzula w zakresie konkurencji w okresie trwania umowy dopuszczalna jest w ramach stosunku pracy, to nie można przyjąć, że wprowadzenie przez strony takiej klauzuli w umowie cywilnoprawnej sprzeciwia się ustawie, zasadom współżycia społecznego lub naturze stosunku prawnego. W dalszej części uzasadnienia wyroku Sąd Najwyższy jednak wskazał, iż inaczej należy ocenić skuteczność zobowiązania się do zaniechania podejmowania czynów „nieuczciwej konkurencji” w okresie związania umową cywilnoprawną, inaczej zaś zobowiązanie do takiego zachowania po upływie obowiązywania takiej umowy. Nie można bowiem uznać, aby zgodne było z zasadami współżycia społecznego zobowiązanie do niepodejmowania działalności konkurencyjnej po ustaniu umowy, bez jakiegokolwiek ekwiwalentu.

Mając na uwadze powyższy wyrok, Sąd Najwyższy przyjął stanowisko, iż jest możliwe zastosowanie klauzuli zakazu konkurencji w umowie cywilnoprawnej (w tym B2B), po ustaniu jej obowiązywania, lecz wyłącznie za wypłatą ekwiwalentnego odszkodowania.

Natomiast w późniejszym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 05 grudnia 2013 r. w sprawie o sygn. akt: V CSK 30/13, Sąd orzekł, iż strony w umowie cywilnoprawnej mogą zastrzec zakaz konkurencji w umowie cywilnoprawnej bez ekwiwalentu pieniężnego. Zdaniem Sądu, brak regulacji odnoszącej się do zakazu konkurencji świadczy o woli ustawodawcy o umożliwieniu stronom swobodnego kształtowania umowy w sposób odpowiadający celowi gospodarczemu i ich indywidualnym interesom. Klauzula konkurencyjna pomimo braku ekwiwalentu pieniężnego, nie traci sensu gospodarczego i mieści się w granicach lojalności kontraktowej. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można w takim wypadku uznać przekroczenia granic słuszności i dobrych obyczajów.

Podsumowując, zastrzeżenie zakazu konkurencji w umowach współpracy pomiędzy software housami a programistami prowadzącymi działalność gospodarczą, jest co do zasady dopuszczalne.

Niestety jednak, w doktrynie i orzecznictwie brakuje jednoznacznego stanowiska, w kwestii zapłaty odszkodowania za przestrzeganie tego zakazu po ustaniu obowiązywania takiej umowy. W związku z tym, na podstawie konkretnego stanu faktycznego (m.in. kontekstu danej umowy, okoliczności jej zawarcia, czasu na jaki została zawarta), należy ocenić, czy jest możliwe zastrzeżenie klauzuli zakazującej konkurencję po ustaniu obowiązywania takiej umowy bez zapłaty odszkodowania.

Wiemy już czy można zastrzegać w umowie z programistami klauzulę zakazującą konkurencję, także w sytuacji, gdy taka umowa przestanie obowiązywać.

W drugiej części artykułu przedstawimy czym jest „działalność konkurencyjna” i w jaki sposób określić ją w umowie. Z doświadczenia bowiem wiemy, iż problem ten nierzadko występuje w praktyce.

autor: Adrianna Fiedler, aplikant radcowski