Niedozwolone postanowienia (klauzule abuzywne) w umowach licencyjnych na korzystanie z programów komputerowych cz.2
W poprzednim artykule opisałam kilka klauzul, które mogą zostać uznane za abuzywne w przypadku ich zamieszczenia w umowach licencyjnych będącymi wzorcami umownymi w rozumieniu art. 3851 § 1 KC. Dziś kolejna grupa klauzul, które mogą zostać uznane za niedozwolone w relacjach pomiędzy licencjodawcą i licencjobiorcą-konsumentem.[i]
- Klauzule dotyczące tworzenia kopii zapasowej
Art. 75 ust.2 pkt 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych stanowi, iż bez zezwolenia uprawnionego możliwe jest sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. W podobnym tonie wyrażone jest takie pozwolenie w art. 5 ust.2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z 23.04.2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych, który mówi, iż sporządzanie kopii zapasowej przez osobę mającą prawo do używania programu komputerowego nie może być umownie zabronione w zakresie, w jakim jest to konieczne do takiego używania.
Niestety zdarzają się postanowienia w umowach licencyjnych, które zabraniają tworzenia kopii lub też zezwalają na tylko jedną taką kopię. Ponieważ może się okazać, iż jedna kopia nie wystarcza do zabezpieczenia programu i korzystania w ten sposób przez użytkownika, stąd tez klauzula ograniczająca ilość kopii zapasowych może okazać się krzywdząca dla konsumenta. W przypadku utraty programu konsument nie będzie mógł realizować swojego uprawnienia do korzystania z programu komputerowego zgodnie z zawartą umową licencyjną.
I choć można z tym polemizować, ponieważ nie jest jasne, co oznacza sformułowanie „niezbędne do korzystania”. Można przyjąć taką interpretację, w myśl której sporządzanie kopii zapasowej może być uznane za zbędne ewentualnie wówczas, gdy producent programu wiarygodnie gwarantuje natychmiastowe dostarczenie nowej kopii programu w przypadku jej zniszczenia oraz gdy ze względu na sposób utrwalenia programu nie istnieje możliwość uszkodzenia jego egzemplarza.[ii]W takim wypadku jednak w umowie licencyjnej powinny znaleźć się stosowne postanowienia wyjaśniające kwestie wykonywania kopii zapasowej.
- Klauzule dotyczące CPU
Klauzule CPU (ang. Central Processing Unit) to takie, które pozwalają na korzystanie z oprogramowania ale tylko w oparciu o konkretny sprzęt. Dzielą się one na tzw. „miękkie” i „twarde”. Klauzule miękkie wskazują na ograniczenia ilościowe sprzętu, co w praktyce oznacza, że konsument może zainstalować oprogramowanie na takiej ilości sprzętu, na jaką wskazuje umowa licencyjna. Sporne jest czy można uznać za abuzywną klauzulę, która pozwala na zainstalowanie oprogramowania tylko na 1 sprzęcie, podczas gdy użytkownik- konsument posiada np. komputer stacjonarny i laptop i na obydwu używa oprogramowanie. Oznacza to, że powinien on zawrzeć drugą, odpłatną umowę licencyjną. W przypadku zaś tzw. klauzul „twardych”, które zezwalają na korzystanie z oprogramowania tylko na oznaczonym co do tożsamości sprzęcie, a możliwość przeniesienia programu na inny sprzęt jest wykluczona, postanowienia takie mogą z dużym prawdopodobieństwem zostać uznane za abuzywne. Chodzi tutaj o przypadek, kiedy sprzęt uległ zniszczeniu i korzystanie z oprogramowania jest niemożliwe. Takie postanowienie może mieć wówczas charakter niedozwolony albowiem narusza w sposób rażący interesy konsumenta.
- Klauzule dotyczące przenoszenia licencji
Z zakresem tych klauzul niewątpliwie łączy się wyrok TSUE z 03.07.2012 r. w sprawie Oracle v.UsedSoft (C-128/11). Zgodnie z sentencją powyższego wyroku:
1) Wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych należy dokonywać w taki sposób, iż prawo do rozpowszechniania kopii programu komputerowego zostaje wyczerpane, jeśli podmiot praw autorskich, który zezwolił, choćby i nieodpłatnie, na pobranie tej kopii z Internetu na nośnik danych, również przyznał, w zamian za zapłatę ceny mającej umożliwić mu uzyskanie wynagrodzenia odpowiadającego wartości gospodarczej kopii dzieła, którego jest on właścicielem, prawo do nieograniczonego w czasie korzystania z tej kopii.
2) Wykładni art. 4 ust. 2 oraz art. 5 ust. 1 dyrektywy 2009/24 należy dokonywać w ten sposób, iż w przypadku odsprzedaży licencji na korzystanie obejmującej odsprzedaż kopii programu komputerowego pobranej ze strony internetowej podmiotu praw autorskich, która to licencja została początkowo przyznana pierwszemu nabywcy przez ten podmiot praw autorskich na czas nieograniczony i w zamian za zapłatę ceny mającej mu umożliwić uzyskanie wynagrodzenia odpowiadającego wartości gospodarczej kopii jego dzieła, drugi nabywca tej licencji, podobnie jak każdy następny, mogą się powołać na przewidziane w art. 4 ust. 2 tej dyrektywy wyczerpanie prawa do rozpowszechniania, i, co za tym idzie, mogą zostać uznani za uprawnionych nabywców kopii programu komputerowego w rozumieniu art. 5 ust. 1 tej dyrektywy i korzystać z przewidzianego w tym przepisie prawa do zwielokrotniania.
Inaczej rzecz biorąc Trybunał przyznał, iż użytkownik, który kupuje od podmiotu uprawnionego (np. producenta lub dystrybutora) przez Internet wersję programu wyczerpuje przesłanki pierwszej sprzedaży kopii programu w rozumieniu art. 4 ust.2 przywołanej dyrektywy. Oznacza to, że odsprzedaż takiej kopii kolejnym nabywcom jest prawnie dozwolona w ramach wyczerpania prawa, a nabywcy Ci są uprawnieni do instalacji i korzystania z oprogramowania, oczywiście poza pierwszy użytkownikiem, który kopię odsprzedał i z niej nie korzysta.
Trybunał poruszył również kwestie zakupu licencji przez Internet w postaci pliku komputerowego a nie w postaci materialnej. Uznał, że ochronie podlega każda wersja programu komputerowego, a sprzedaż w obydwu wersjach jest identyczna i nie wymaga rozróżnienia. Tym samym Trybunał orzekł, ze prawo do rozpowszechniania kopii programu komputerowego zostaje wyczerpane również, gdy kopia została pobrana z internetu, a podmiot praw autorskich przyznał w zamian za zapłatę prawo do nieograniczonego w czasie korzystania z tej kopii.
Na gruncie więc powyższego wskazać można, iż postanowienia umowy licencyjnej, które bezwzględnie zakazują przekazywania oprogramowania i przenoszenia licencji na inną osobę mogą zostać uznane za abuzywne.
Uprawnienia konsumentów w przypadku pojawienia się klauzuli abuzywnej
Jakie prawne możliwości ma konsument w przypadku stwierdzenia, iż umowa licencyjna posiada postanowienie niedozwolone? Może w pierwszej kolejności powiadomić przedsiębiorcę o naruszeniu takim postanowieniem prawa. Jeśli już zawarł umowę to może żądać uznania jej za niewiążącą z powodu jej abuzywności. Jeśli przedsiębiorca nie uzna roszczeń konsumenta to może on zwrócić się do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (bezpośrednio lub za pośrednictwem np rzecznika konsumentów, organizacji konsumenckiej, rzecznika ubezpieczonych), który wydaje decyzję o uznaniu wzorca za niedozwolony i zakazuje jego wykorzystywania, jeżeli stwierdzi zastosowanie we wzorach umów zawieranych z konsumentem niedozwolonych postanowień umownych. W decyzjach Prezes może określić środki usunięcia skutków naruszenia zakazu, w szczególności zobowiązać przedsiębiorcę do poinformowania konsumentów, będących stronami umów zawartych na podstawie wzorca o uznaniu za niedozwolone postanowienia tego wzorca- w sposób określony w decyzji czy też do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji. Ponadto będzie mógł nakazać publikację decyzji w całości lub części z zaznaczeniem czy decyzja ta jest prawomocna, w określonej w niej formie na koszt przedsiębiorcy. Art 23d znowelizowanej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, że prawomocna decyzja o uznaniu wzorca umowy za niedozwolony będzie miała skutek wobec przedsiębiorcy, co do którego stwierdzono stosowanie niedozwolonego postanowienia umownego oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z nim umowy na podstawie wzorca wskazanego w decyzji.
[i] Na podstawie: M.Jagielska,I.Rauch, Kluzule abuzywne w umowach standardowo zawieranych przez Internet w „Media elektroniczne.Współczesne problemy prawne”, red. K.Flaga-Gieruszyńska, CH-Beck Warszawa 2016r.
[ii] Barta Janusz (red.), Markiewicz Ryszard (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2011
No Comments