Licencje open source cz.1

Niniejszym artykułem otwieramy cykl dotyczący licencji otwartych (open-source), które są jednymi z najpopularniejszych, z jakich korzystają programiści.

Wprawdzie temat licencji przewijał się wielokrotnie na naszym blogu ( m.in. w zakresie niedozwolonych klauzul umieszczanych w postanowieniach licencyjnych stanowiących wzorzec umowny https://lawit.pl/2019/06/16/niedozwolone-postanowienia-klauzule-abuzywne-w-umowach-licencyjnych-cz-2/; https://lawit.pl/2019/05/08/niedozwolone-postanowienia-klauzule-abuzywne-w-umowach-licencyjnych-cz-1/), niemniej jednak w praktyce dostrzegamy brak podstawowej wiedzy z zakresu postanowień prawa autorskiego (ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2509 ze zm.)) w zakresie samej umowy licencji, jak i brak wiedzy co do znaczenia postanowień licencyjnych zawartych w samych licencjach otwartych. Ma bardzo poważne konsekwencje, w szczególności, kiedy z oprogramowania, w którym poszczególne biblioteki oparte są o licencje open- source mają korzystać klienci w celach komercyjnych.

Zacznijmy więc od podstaw.

Autorskie prawa majątkowe a prawa osobiste

Na gruncie prawa autorskiego wyróżnia się prawa autorskie majątkowe oraz osobiste. Prawa autorskie osobiste odnoszą się do związków emocjonalnych i tożsamościowych twórcy z jego dziełem – innymi słowy dotyczą więzi twórcy z utworem. Dotyczy to m.in. decydowania o oznaczaniu autorstwa utworu, jego nienaruszalności czy prowadzenia nadzoru autorskiego.

Majątkowe prawa autorskie dotyczą natomiast korzystania z utworu, rozporządzania nim i pobierania wynagrodzenia z utworu na określonych (lub wszystkich) polach eksploatacji, które zostały wskazane w umowie. Majątkowe prawa autorskie można przenieść w formie pisemnej na drugą stronę (umowa o przeniesieniu autorskich praw majątkowych) lub  zezwolić na korzystanie z danego utworu (umowa licencyjna).

Powyższe prawa twórcy oprogramowania wpływają bezpośrednio na możliwość, zakres i sposób korzystania z utworu przez samego użytkownika.

Czym jest licencja dotycząca oprogramowania?

Tak jak wskazano powyżej licencja dotycząca oprogramowania to umowa między twórcą lub właścicielem oprogramowania (licencjodawcą) a użytkownikiem lub odbiorcą oprogramowania (licencjobiorcą), która określa sposób korzystania z oprogramowania. Licencja określa warunki, na jakich oprogramowanie może być używane, modyfikowane, dystrybuowane i udostępniane innym osobom.

Licencje dotyczące oprogramowania regulują zasady korzystania z produktu, aby zapewnić prawną ochronę praw autorskich oraz wyjaśnić prawa i obowiązki wszystkich stron zaangażowanych w proces używania oprogramowania. W zależności od typu oprogramowania i wybranej przez licencjodawcę strategii, licencje mogą być bardzo restrykcyjne lub otwarte i swobodne. Choć trendy się zmieniają ( o tym jeszcze napiszemy) to co do zasady twórca oprogramowania, w szczególności komercyjnego nie udostępnia kodu źródłowego i nie pozwala na wprowadzanie zmian w oprogramowaniu.

Wśród wielu rodzajów licencji wyróżniamy m.in.:

• licencje wyłączne (udzielone tylko konkretnemu licencjobiorcy lub licencjobiorcom) i niewyłączne (takie, których krąg licencjobiorców jest nieograniczony),
• płatne i nieodpłatne,
• udzielane na określony czas lub na czas nieokreślony
• ograniczone co do terytorium lub też bez ograniczeń terytorialnych itp.

W umowie licencyjnej należy określić więc warunki i zakres korzystania z oprogramowania, wynagrodzenie, obowiązki stron a także wszelkie inne kwestie jak np. czas trwania umowy i ewentualne kwestie dotyczące wypowiedzenia umowy, gwarancje czy odpowiedzialność. Wzór umowy licencyjnej znajdziesz w naszym sklepie w polskiej i angielskiej wersji językowej.

Licencja open source i jej rodzaje

Licencja open source (ang. open-source license) odnosi się do rodzaju licencji, która umożliwia otwarty i swobodny dostęp do kodu źródłowego oprogramowania lub innych zasobów intelektualnych. Charakteryzuje się tym, że umożliwia użytkownikom korzystanie, modyfikowanie, udostępnianie i dystrybuowanie dzieła, zazwyczaj z pewnymi ograniczeniami i zobowiązaniami. Licencje open source promują koncepcję współpracy i udostępniania, co może prowadzić do szybszego rozwoju i ulepszenia oprogramowania. Niemniej jednak trendy wskazują, że są one bardzo często wykorzystywane do tworzenia oprogramowania komercyjnego, którego określone elementy są oparte o licencje open- source.

Istnieje wiele różnych licencji open source, a każda z nich może mieć nieco inny zestaw zasad i warunków. Będziemy w ramach naszych wpisów o nich szczegółowiej opowiadać, ale w tym miejscu tylko o nich wspomnimy. Przykłady popularnych licencji open source to:

1. GNU General Public License (GPL): Jest to jedna z najbardziej znanych i używanych licencji open source. Wersja GPL ma różne edycje, ale w ogólności wymaga, aby każda praca oparta na kodzie źródłowym objętym tą licencją była również udostępniana na zasadach GPL.
2. MIT License: Jest to dość liberalna licencja open source, która pozwala na korzystanie, modyfikowanie i rozpowszechnianie kodu źródłowego, zarówno w projektach open source, jak i komercyjnych.
3. Apache License: Inna popularna licencja open source, która umożliwia szerokie korzystanie z kodu źródłowego w różnego rodzaju projektach, zarówno open source, jak i komercyjnych.
4. BSD License: Jest to rodzina licencji open source, która pozwala na swobodne wykorzystanie kodu źródłowego, z niewielkimi ograniczeniami. Istnieją różne warianty licencji BSD.
5. Creative Commons Licenses: Chociaż Creative Commons jest częściej używane dla dzieł nie-software’owych, także obejmuje licencje, które umożliwiają otwarte udostępnianie i wykorzystywanie różnych rodzajów treści.
6. Mozilla Public License (MPL): Jest to licencja często używana dla oprogramowania Mozilla, takiego jak przeglądarka Firefox. Daje pewne elastyczne warunki dotyczące dystrybucji i modyfikacji.

Wszystkie te licencje open source mają na celu zachęcanie do współpracy, dzielenia się wiedzą i umożliwiania tworzenia lepszego i bardziej innowacyjnego oprogramowania. Jednak ważne jest, aby zawsze dokładnie zapoznać się z warunkami konkretnej licencji, ponieważ różnią się one pod względem wymagań i ograniczeń. Ma to niezwykle istotne znaczenie, w szczególności kiedy oprogramowanie będzie miało charakter komercyjny tj. licencja dot. oprogramowania będzie miała charakter płatny.

Kolejne kwestie dotyczące problemów zarówno z samym rozpoznaniem bibliotek opartych o określone licencji open source, jak również konsekwencje braku wypełnienia warunków licencyjnych przez kolejnych licencjobiorców opiszemy w kolejnych artykułach.